Jeżeli polski podatnik VAT zarejestrowany na potrzeby transakcji wewnątrzwspólnotowych bierze udział w trójstronnej transakcji, nabywając towar od podmiotu zarejestrowanego w jednym kraju Unii Europejskiej (kraj A) i sprzedaje go do innego kraju UE (kraj C), przy czym towar transportowany jest bezpośrednio z kraju A do kraju C, to - w zależności od spełnienia dodatkowych warunków - mogą wystąpić dwie różne sytuacje, charakteryzujące się różnymi obowiązkami w zakresie podatku VAT a także szeroko pojętej sprawozdawczości dot. tego podatku.
Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów uznaje się za dokonane na terytorium państwa członkowskiego, na którym towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu. Dla polskiego "pośrednika", który nabywa od podatnika z kraju A towar transportowany bezpośrednio do kraju C, oznaczałoby to, że musi wykazać WNT także w kraju C (kraj ostatecznego odbiorcy). Przy tym zgodnie z ust. 2 tego samego artykułu jeżeli przy wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów podał polski numer NIP UE dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych, nabycie to uznaje się za dokonane również na terytorium Polski, chyba że udowodni, iż wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów:
1) zostało opodatkowane na terytorium państwa członkowskiego, na którym towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu (kraju C), lub
2) zostało uznane za opodatkowane na terytorium kraju C, ze względu na zastosowanie procedury uproszczonej w wewnątrzwspólnotowej transakcji trójstronnej, o której mowa w dziale XII.
Zatem, jeżeli podatnik nie udowodni jednej z tych dwóch okoliczności, zobowiązany jest wykazać WNT i opłacić podatek należny z tytułu tego nabywca, przy czym podatek ten stanowi podlegający odliczeniu podatek naliczony (art. 86 ust. 2 pkt 4). W takiej sytuacji zobowiązany jest wykazać to nabycie w deklaracji VAT-7 i w informacji podsumowującej jako "zwykłe" WNT. Przy tym w związku z treścią art. 13 ust. 1, zgodnie z którym przez wewnątrzwspólnotową dostawę towarów rozumie się wywóz towarów z terytorium kraju w wykonaniu czynności określonych w art. 7 na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju, nie powinien wykazywać w deklaracji VAT i informacji podsumowującej WDT, ponieważ towar nie opuścił terenu Polski (bo wcześniej w ogóle na to terytorium nie wjechał). Powoduje to, że w kraju C (w wyniku konfrontacji informacji podsumowujących ostatecznego odbiorcy z informacjami z Polski) mogą powstać wątpliwości co prawidłowości opodatkowania. Jeżeli regulacje tamtego kraju są podobne to polskich, należy przypuszczać, że niewłaściwe będzie wykazanie WNT w tamtym kraju Unii i jego opodatkowanie przez tego nabywcę, lecz opodatkowanie tego nabycia jako nabycia wewnątrzkrajowego, dla którego podatnikiem jest nabywca (zgodnie z polskim przepisem art. 17 ust. 1 pkt 5 podatnikami są nabywcy towarów, jeżeli dokonującym dostawy w Polsce jest podatnik nieposiadający siedziby, stałego miejsca prowadzenia działalności lub stałego miejsca zamieszkania na terytorium kraju i nie jest stosowania procedura uproszczona dotycząca transakcji trójstronnych.
Jeżeli podatnik nie zachował formalnych wymogów dla skorzystania z procedury uproszczonej (np. dotyczących treści faktur czy ew. zgłoszenia w biurze wymiany informacji kraju ostatniego nabywcy), wydaje się, że sprzedaż winna być wykazana w poz. 21 (dostawa towarów poza terytorium kraju), natomiast nie należy zaznaczać poz. 63 (informacja o zastosowaniu procedury uproszczonej). Konsekwentnie nie powinno się dostawy wykazywać w informacji podsumowującej. Takie rozwiązanie może spowodować komplikacje w kraju ostatecznego nabywcy przy ew. porównaniu informacji pochodzących z tego kraju i z Polski, jeżeli - a tak najczęściej jest - w takiej sytuacji ostateczny nabywca u siebie rozliczył dostawę (i wykazał we własnej informacji podsumowującej) jako "zwykłe" WNT, a z Polski nie będzie informacji ani o "zwykłej" WDT ani o transakcji trójstronnej.
Inna jest natomiast sytuacja, gdy podatnik bądź udowodni, że podatek od WNT został zapłacony w kraju C lub że podmioty skorzystały z procedury uproszczonej dotyczącej transakcji trójstronnych. Istota tego uproszczenia opiera się na poniżej przedstawionych zasadach. Jeżeli spełnione są następujące warunki:
a) trzech podatników VAT zidentyfikowanych na potrzeby transakcji wewnątrzwspólnotowych w trzech różnych państwach członkowskich uczestniczy w dostawie towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje ten towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności, przy czym dostawa tego towaru jest dokonana między pierwszym i drugim oraz drugim i ostatnim w kolejności,
b) przedmiot dostawy jest wysyłany lub transportowany przez pierwszego lub też transportowany przez drugiego w kolejności podatnika VAT lub na ich rzecz z terytorium jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego, możliwe jest skorzystanie z procedury uproszczonej (polegającej na tym, że w kraju zakończenia dostawy WNT rozlicza ostatni nabywca, a nie drugi w kolejności podmiot), jeżeli:
a) dostawa (rozumiana jako przeniesienie własności towaru) na rzecz ostatniego w kolejności podatnika VAT była bezpośrednio poprzedzona wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów u drugiego w kolejności podatnika VAT,
b) drugi w kolejności podatnik VAT dokonujący dostawy na rzecz ostatniego w kolejności podatnika VAT nie posiada siedziby lub miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, w którym kończy się transport lub wysyłka,
c) drugi w kolejności podatnik VAT stosuje wobec pierwszego i ostatniego w kolejności podatnika VAT ten sam numer identyfikacyjny na potrzeby VAT, który został mu przyznany przez państwo członkowskie inne niż to, w którym zaczyna się lub kończy transport lub wysyłka,
d) ostatni w kolejności podatnik VAT stosuje numer identyfikacyjny na potrzeby VAT państwa członkowskiego, w którym kończy się transport lub wysyłka,
e) ostatni w kolejności podatnik VAT został wskazany przez drugiego w kolejności podatnika VAT jako obowiązany do rozliczenia podatku VAT od dostawy towarów realizowanej w ramach procedury uproszczonej.
Jednak u polskiego "pośrednika" (drugiego podmiotu w kolejności) można uznać, że wewnątrzwspólnotowe nabycie zostało opodatkowane, jeżeli wystawił on ostatniemu w kolejności podatnikowi VAT fakturę zawierającą, oprócz danych wymienionych w art. 106, następujące informacje:
1) adnotację "VAT: Faktura WE uproszczona na mocy art. 135-138 ustawy o ptu" lub "VAT: Faktura WE uproszczona na mocy artykułu 28c (E) szóstej dyrektywy";
stwierdzenie, że podatek z tytułu dokonanej dostawy zostanie rozliczony przez ostatniego w kolejności podatnika podatku od wartości dodanej;
3) numer, o którym mowa w art. 97 ust. 10, który jest stosowany przez niego wobec pierwszego i ostatniego w kolejności podatnika podatku od wartości dodanej;
4) numer identyfikacyjny stosowany na potrzeby podatku od wartości dodanej ostatniego w kolejności podatnika.
Należy pamiętać, że w kraju C możliwe są obowiązki zbliżone do obowiązków występujących w Polsce (np. konieczność zgłoszenia w tamtejszym biurze wymianie informacji o podatku VAT zamiaru skorzystania z procedury uproszczonej przed zawarciem transakcji.
Jeżeli spełnione są warunki ustalone przez polskie przepisy dotyczące procedury uproszczonej w transakcjach trójstronnych, polski "pośrednik" wykazuje nabycie jako WNT w poz. 32 deklaracji VAT, co wynika z części C pkt 5 objaśnień do deklaracji VAT, zawartych w rozporządzeniu ministra finansów z dnia 19 września 2005 r. w sprawie wzorów deklaracji podatkowych dla podatku od towarów i usług. Równocześnie nie wykazuje w deklaracji dostawy wewnątrzwspólnotowej (towar nie znajdował się i nie opuścił terytorium Polski), zaznacza natomiast poz. 21 (nieopodatkowana dostawa towarów poza terytorium kraju) i poz. 63 deklaracji, co oznacza wykonywanie transakcji trójstronnych z zastosowaniem procedury uproszczonej. W informacji podsumowującej powinna być wykazana łączna wartość wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów oraz łączna wartość wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów - w odniesieniu do poszczególnych kontrahentów. Przy czym w przypadku transakcji, o której mowa w art. 136 (procedura uproszczona), informacja podsumowująca powinna dodatkowo zawierać adnotację, że nabycie i dostawa zostały dokonane w ramach wewnątrzwspólnotowych transakcji trójstronnych (art. 100 ust. 4 ustawy). Również w objaśnieniach stanowiących integralną część druku VAT-UE wyjaśnia się, że jeżeli podmiot wypełniający informację jest w procedurze uproszczonej drugim w kolejności podatnikiem, powinien wykazać w informacji podsumowującej - dla każdego kontrahenta z osobna wszystkie dokonane dostawy wewnątrzwspólnotowe - część C kolumna c VAT UE oraz oddzielnie wszystkie nabycia wewnątrzwspólnotowe - część D kolumna c informacji VAT-UE zaznaczając w kolumnie d, iż transakcje te miały charakter trójstronny.
